वडाच्या झाडाला फेऱ्या घालण्यासाठी जमल्या साऱ्या बायका ....
रावांचे नाव घेते आता सर्वजण ऐका...
आज वटपौर्णिमा! भरजरी शालूमध्ये सजलेल्या, अंगभर सोन्याचे दागिने घालून मढलेल्या स्त्रिया हातात पूजेचं ताट घेऊन वर्षानुवर्षं वडाला फेऱ्या घालत आहेत. नेमकी किती वर्षं?सांगता येणार नाही. पण पिढ्यान् पिढ्या हा उपक्रम सुरू आहे. जन्मोजन्मी हाच पती हवा, हे मागणं मागत स्त्रियांच्या वडाभोवतीच्या फेऱ्या एकविसाव्या शतकातल्या आधुनिक तंत्रज्ञानाच्या कालखंडातही थांबलेल्या नाहीत. उलट त्याला एआयचा टच लाभला आहे. त्याचे रिल्स बनत आहेत. वटपौर्णिमा केवळ धार्मिक सण नसून, याचा सामाजिक दृष्टिकोनातूनही विशेष महत्त्व आहे. अक्षय्य सौभाग्यासाठी वडाला साकडं घालणार्‍या आणि या पूजेने अखंड सौभाग्यवती होऊ, अशी श्रद्धा असणार्‍या या स्त्रियांना ‘जन्मसावित्री हो’ असा आशीर्वादही वडिलधार्‍यांकडून मिळत होता. सावित्री-भारतीय स्त्रियांसाठीचा एक महान आदर्श. सावित्रीची कथा म्हणजे स्त्रीशक्तीचा अदम्य आविष्कार आहे. अन्‌ ज्‍याच्‍यासाठी तिनं हे केलं, तो सत्यवान भाग्‍यवान ठरला. अर्थात संसाराची दोन्‍ही चाकं समान मार्गक्रमण करीत असतील, तर तो सुखी संसार! त्‍यामुळेच तर आता कोकणात ‘त्‍या’ सावित्रीसाठी व्रत करणारे ‘सत्यवान’ तयार झाले आहेत. स्त्री पुरूष समानता आणि एकात्‍मतेचा आदर्श घालून देतानाच पत्‍नीविषयी प्रेम व्यक्त करून तिच्या संकल्‍पांना बळकटी देण्‍याचे काम सिंधुदुर्गात अनेक गावांमधून होत आहे. कुडाळ तालुक्‍यात गवळदेव येथे गेली १५ वर्षे पुरूष वडाला फेर्‍या मारतात. हा आदर्श आज इतर ठिकाणीही घेतला जात आहे.
वटपौर्णिमा केवळ धार्मिक सण नसून, याचा सामाजिक दृष्टिकोनातूनही विशेष महत्त्व आहे. या सणामुळे महिलांमध्ये एकता, स्नेह, आणि परस्पर आदराची भावना निर्माण होते. महिलांनी एकत्र येऊन वडाच्या झाडाची पूजा करणे म्हणजे एकमेकांना पाठिंबा देणे आणि आपल्या कुटुंबातील संबंधांना बळकट करणे होय. "वटपौर्णिमेचं व्रत हे नवरा-बायकोमधील प्रेम वृद्धिंगत होण्यासाठी आहे. नेहमीच स्त्रियांनीच का व्रत करावं? स्त्रियांचा संसारात त्याग असतो, त्याला प्रतिसाद म्हणून नवऱ्याने व्यक्त करावं त्यामधून ही संकल्पना उदयास आली. त्यामुळे पती-पत्नीमधील प्रेम वाढावं, संसार सुखाने व्हावा यासाठी नवऱ्यानेही व्रत करावे असं ठरवलं. त्यामुळे गेल्‍या कित्‍येक वर्षांपासून आम्ही हे व्रत करत आहोत, यापुढेही करणार आहोत," अशी प्रतिक्रिया डॉ. संजय निगुडकर देतात.
सिंधुदुर्ग जिल्ह्यातील कुडाळ गवळदेव येथे २०१० पासून पुरुषांची वटपौर्णिमा साजरी केली जाते. उमेश गाळवणकर मित्रमंडळातर्फे हा उपक्रम राबविला जातो. त्‍यात पुरूष मोठ्या संख्‍येने सहभागी होतात. पत्नीच्या प्रति प्रेमभाव, आदर जपण्यासाठी पुरुषांची वटपौर्णिमा साजरी होतेय. त्यामुळे हा एक वेगळा उपक्रम ठरत आहे.
कोकणात वटपौर्णिमा हा मोठा उत्सव आहे, जो श्रद्धा आणि आनंदाने साजरा केला जातो. ‘आषाढी वडाची पूजा’ आणि ‘ज्येष्ठी वडाची पूजा’ अशा दोन नावांनी ओळखली जाणारी ही वटपौर्णिमा, आषाढ महिन्यातील शुक्ल पक्षात आणि ज्येष्ठ महिन्यातील शुक्ल पक्षात येते.
वडाचेच झाड का?
वडाच्या झाडाला धार्मिक, सामाजिक आणि पर्यावरणीयदृष्ट्या खूप महत्त्व आहे. वडाचे झाड हे जीवनवृक्ष आणि अक्षयवृक्ष म्हणून ओळखले जाते. वडाच्या झाडाची पूजा हिंदू धर्मात केली जाते, आणि ते समृद्धी, शांती आणि दीर्घायुष्याचे प्रतीक मानले जाते. वडाचे झाड अनेक औषधी गुणधर्मांनी युक्त आहे. वडाचे झाड अनेक वर्षे जगते म्हणून त्याला ‘अक्षय्यवट’ असेही म्हटले जाते. कदाचित म्हणूनच दीर्घायुष्याची प्रार्थना करण्यासाठी वटवृक्ष आदर्श असतो. शिवाय वडाचा उपयोग स्त्री-आरोग्यावर, गर्भाशयाच्या कार्यक्षमतेवर होतो असा समज असल्याने स्त्रियांनी वडाच्या झाडाच्या संपर्कात राहावे, वडाच्या झाडाच्या भोवती फिरावे अशी पद्धत रूढ झाली असावी.
निसर्गाच्या कृतज्ञतेचा सोहळा : पुरुषांकडूनही महिलांना साथ
स्त्रीच्या साथीशिवाय, तिच्या त्यागाशिवाय पुरुष आपली प्रगतीची वाट चोखाळू शकत नाही. ती समर्थपणे संसार सांभाळते म्हणूनच पुरुष आपले कर्तृत्व सिद्ध करु शकला आहे. तिच्या या योगदानाचा गौरव म्हणजेच हे पुरुषांच्या वटपौणिमेच्या सणाचे आयोजन म्‍हणावे लागेत. एकंदरीत आजच्‍या ‘एआय’ तंत्रज्ञानाच्या युगातही आपल्या संस्‍कृतीचा ‘वटवृक्ष’ भक्‍कम उभा आहे. शतायुष्याच्या प्रार्थनेसह निसर्गाच्या कृतज्ञतेचा सोहळा आहे. ‘झाडे जगवा’ हा पर्यावरणीय संदेशही या उत्‍सवातून जातो. सावित्रीला हे वडमाहात्म्य माहिती होते म्हणून तिचा सत्यवान वाचला. आपण ‘वड’ तोडले तर आपल्या सत्यवानांचे काय? हा संदेशही यातून प्रतीत होतो.
