रायगड : प्राचीन काळापासून वनस्पती आणि प्राणी या दोन्हींचा समावेश असलेल्या जैविक साधनांचा औषधी म्हणून वापर केला जात आहे. विविध प्रकारचे प्राणी व त्यांच्या विविध जातींपासून मिळणारे अनेक घटक हे पारंपारिक औषधांचे प्रमुख घटक म्हणून वापरले गेले आहेत. म्हणूनच मानवी आरोग्य सेवा प्रणालीमध्ये औषधी उपचारांसाठी प्राणी संसाधनांचे महत्त्व देखील अनन्यसाधारण आहे. या आधुनिक युगात नॅनो-टेक्नॉलॉजी आणि जैविक साधनांची सांगड घालणे हे जैवविविधतेच्या निरंतर वापरातून शाश्वत विकासाचे उत्तम उदाहरण आहे. हे नुकतेच संशोधन केलेल्या सदस्य, विद्या परिषद व अध्यक्ष प्राणीशास्त्र अभ्यास मंडळ तसेच जैवविविधता अभ्यास मंडळ, सावित्रीबाई फुले-पुणे, विद्यापीठ-पुणेचे प्राध्यापक डॉ. आर. डी. चौधरी तसेच त्यांच्या चमूतील सदस्य संशोधक डॉ. प्रमोद माने, डॉ.दिपाली माने, डॉ. आदित्य चौधरी आदी चमूने एक नवीन शोध लावून कॅन्सर या आजारासाठी औषधाचा शोध लावण्यात यश मिळविले आहे.
श्री शिवछत्रपती महाविद्यालय जुन्नर यांच्या शास्त्रज्ञांनी प्रथमच प्रतिजैविक आणि कर्करोगावर औषध या गुणधर्मांसह डासांच्या अळीनाशक म्हणून काम करणारी एक बायो-नॅनो कॉम्पोझिट् प्रणाली विकसित केली आहे. शास्त्रज्ञांच्या नमुने उल्लेखनीय प्रतिजैविक कर्करोगावरील उपाय अँटी एक्सीडंट आणि डासांच्या अळ्यानाशक गुणधर्मांसह सामान्यतः "जायंट आफ्रिकन स्त्रेल" म्हणून ओळखल्या जाणाऱ्या अचॅटिना फुलिका याच्या श्लेष्मापासून (म्यूकस) तांबे आणि कोबाल्ट ऑक्साईड बायो -नॅनो कॉम्पोझिटचे संश्लेषण केले आहे. श्री शिवछत्रपती महाविद्यालयाचे प्राणिशास्त्र विभाग व संशोधन केंद्रप्रमुख तसेच उप- प्राचार्य प्राध्यापक डॉ. रविंद्र चौधरी म्हणाले की, बायो- नॅनो कॉम्पोझिटसच्या संश्लेषणासाठी या अभ्यासात आम्ही अचॅटिना फुलिकाच्या श्लेषाचा वापर केला. जो एक चिकट श्राव आहे व त्यामध्ये अल्प प्रमाणात प्रथिने असतात. गोगलगायीच्या श्लेष्मामध्ये असलेले जैविक घटक बायो- नॅनो कॉम्पोझिट्स संश्लेषण करताना तसेच जैव रासायनिक संयुगाच्या संश्लेषणा दरम्यान मदत करतात आणि त्यावरील आवरण म्हणून काम करतात. ही गोगलगाय जमिनीवर राहणारी असून या श्रावाचा उपयोग चालताना घर्षण टाळण्यासाठी वंगण म्हणून करते. ते पुढे म्हणाले की, ही गोगलगाय मूळची पूर्व आफ्रिकेतील आहे. परंतु आता भारतातही मोठ्या प्रमाणात आढळून येत आहे. गोगलगायीची ही प्रजाती वनस्पती, फळे, भाजीपाला इत्यादी खातात व ती शेती तसेच इतर पिकांसाठी अतिशय नुकसानकारक घटक म्हणून काम करते. प्रा. डॉ. चौधरी यांनी पुढे नमूद केले की, या गोगलगायीला मारण्यासाठी विविध रासायनिक औषधांचा उपयोग केला जातो. ज्यामुळे इतर उपयोगी प्राण्यांना सुद्धा त्याचा त्रास होतो व ते मृत्युमुखी पडून जैवविविधतेचा ऱ्हास होतो.
या अभ्यासातील एक संशोधक डॉ. प्रमोद माने म्हणाले की, सध्याच्या बायो- नॅनो कॉम्पोझिटमध्ये स्टॅफिलोकोकस ऑरइयस, स्यूडओमओनआस एरओजइनओसआ ह्या प्रतिजैविकांना दाद न देणाऱ्या (अँटीबायोटिक रेझीस्टंट) व मानवात विविध रोग निर्माण करणाऱ्या जीवाणूविरुद्ध अतिशय परिणामकारक असे जिवाणू प्रतिबंधक गुणधर्म दिसून आलेले आहेत. त्यामुळे या बायो- नॅनो कॉम्पोझिटचा वापर प्रतिजैविक प्रतिरोधकतेच्या जागतिक समस्येवर एक आश्वासक उपाय म्हणून केला जाईल. जगभरामध्ये दरवर्षी जवळपास 12 लाख 70 हजार पेक्षा जास्त लोकांचे मृत्यू हे केवळ प्रतिजैविक प्रतिरोधकतेमुळे होतात. हेच प्रमाण भारतामध्ये दरवर्षी तीन लाख पेक्षा जास्त आहे. या चमुतील इतर सदस्य डॉ. दिपाली माने आणि आदित्य चौधरी यांनी नमूद केले की, या उत्कृष्ट बायो- नॅनो कॉम्पोझिटसने मानवी गर्भाशयाच्या मुखाचा कर्करोग, स्तनाचा कर्करोग तसेच आतड्याच्या कर्करोगाच्या पेशंटविरुद्ध अत्यंत आश्वासक असे कर्करोग विरोधी गुणधर्म दाखविलेले आहेत. डॉ. दिपाली माने म्हणाल्या की, भारतात तसेच जागतिक स्तरावर अनुक्रमे पहिल्या आणि दुसऱ्या क्रमांकावर असलेल्या स्तन आणि गर्भाशयाच्या मुखाच्या कर्करोगाचे प्रमाण दिवसेंदिवस वाढत आहे. त्यांनी पुढे सांगितले की, कर्करोगाच्या या वाढत्या प्रमाणामुळे तसेच प्रतिजैविकांच्या प्रतिकार क्षमतेमुळे आणि कर्करोगाच्या उपचारात साधनांची सांगड घालणे हे जैवविविधतेच्या निरंतर वापरातून शाश्वत विकासाचे उत्तम उदाहरण आहे. आजही जगातील साधारणतः 70 ते 80 टक्के ग्रामीण लोकसंख्या ही प्राथमिक आरोग्य सेवा प्रणाली म्हणून पारंपारिक औषधांवर अवलंबून आहे. जागतिक स्तरावर व्यावसायिकरीत्या उपलब्ध असलेल्या औषधांपैकी अंदाजे 60 टक्के औषधे ही नैसर्गिक संसाधनांमधून काढलेल्या बायोऍक्टिव्ह संयुगांवर आधारित आहेत. विविध प्रकारचे प्राणी व त्यांच्या विविध जातींपासून मिळणारे अनेक घटक हे पारंपारिक औषधांचे प्रमुख घटक म्हणून वापरले गेले आहेत. म्हणूनच मानवी आरोग्य सेवा प्रणालीमध्ये औषधी उपचारांसाठी प्राणी संसाधनांचे महत्त्व देखील अनन्यसाधारण आहे. दोन्ही बायो-नॅनोकॉम्पोझिट्स वनस्पतींना आणि मानवी पेशींना हानी पोहोचवत नसल्याने ते सौंदर्यप्रसाधने, रुग्णांच्या शरीरामध्ये औषध वितरण आणि भविष्यात पर्यावरणीय अनुप्रयोगांसह इतर कारणांसाठी देखील वापरले जाऊ शकतात. या अतिशय महत्त्वाच्या संशोधनाबद्दल व अभिमानास्पद कामगिरीबद्दल
अध्यक्ष जुन्नर तालुका ॲडव्होकेट संजय काळे, अध्यक्ष जुन्नर तालुका शिवनेर शिक्षण प्रसारक मंडळ, जुन्नर आणि प्राचार्य डॉ. एम. बी. वाघमारे यांनी शास्त्रज्ञांचे अभिनंदन केले आहे.
