कणकवली : कणकवली, अभियांत्रिकी महाविद्यालय : मेकॅनिकल इंजिनीअरिंग म्हणजेच यांत्रिक अभियांत्रिकीच्या क्षेत्रातील नवीन शोध आणि तंत्रज्ञानामुळे आधुनिक जगाचे स्वरूप बदलत आहे. या शाखेने केवळ पारंपारिक यंत्रसामग्री आणि उपकरणांपुरते मर्यादित न राहता, आज रोबोटिक्स, कृत्रिम बुद्धिमत्ता, ३डी प्रिंटिंग, स्वच्छ ऊर्जा यांसारख्या आधुनिक क्षेत्रांमध्ये मोलाची भर घातली आहे. औद्योगिक क्षेत्रापासून वैद्यकीय क्षेत्रापर्यंत, यांत्रिक अभियांत्रिकीच्या नवीन तंत्रज्ञानामुळे अनेक समस्यांवर मात करणे शक्य झाले आहे.

सध्या रोबोटिक्स आणि स्वयंचलन तंत्रज्ञानामुळे उत्पादनक्षमतेत मोठी वाढ झाली आहे. यांत्रिक अभियांत्रिकीच्या मदतीने विकसित केलेले सर्जिकल रोबोट्स आता अत्यंत अचूक पद्धतीने शस्त्रक्रिया करू शकतात, तर औद्योगिक रोबोट्समुळे उत्पादन प्रक्रिया अधिक सुरक्षित आणि कार्यक्षम बनली आहे. ३डी प्रिंटिंग तंत्रज्ञानामुळे यंत्रनिर्मितीचे स्वरूपच बदलून गेले आहे. नासासारख्या संस्था आता अवकाशातील भाग ३डी प्रिंटरच्या मदतीने तयार करत आहेत, तर वैद्यकीय क्षेत्रात हाडे आणि अवयव कृत्रिमरीत्या बनवायचे प्रयोग यशस्वी झाले आहेत.

जागतिक वातावरणबदल आणि पारंपारिक इंधनसंपत्तीच्या कमतरतेमुळे स्वच्छ ऊर्जेची गरज दिवसेंदिवस वाढत आहे. या संदर्भात यांत्रिक अभियंत्रकांची भूमिका अत्यंत महत्त्वाची ठरत आहे. सौर, वारा, जलविद्युत, बायोमास आणि हायड्रोजन यांसारख्या नूतन ऊर्जास्रोतांच्या विकासात यांत्रिक अभियांत्रिकीचे ज्ञान निर्णायक ठरत आहे.

वाऱ्याच्या आणि सौर ऊर्जा प्रणालींच्या डिझाइनमध्ये झालेल्या सुधारणांमुळे पर्यावरणास अनुकूल ऊर्जा निर्मिती शक्य झाली आहे. जलविद्युत प्रकल्पांमध्ये पाण्याचा दाब आणि प्रवाह यांच्यातून जास्तीत जास्त ऊर्जा निर्माण करण्यासाठी यांत्रिक अभियंत्रक सतत नवीन तंत्रे शोधत आहेत. हायड्रोजन इंधनाचा वापर करणाऱ्या वाहनांचा विकास हे याचे उत्तम उदाहरण आहे. बायोमास ऊर्जेच्या बाबतीत, कृषि अवशिष्टांपासून ते नगरपालिका कचऱ्यापर्यंत विविध स्रोतांपासून ऊर्जा निर्माण करण्याच्या पद्धती यांत्रिक अभियांत्रिकीच्या मदतीने विकसित केल्या जात आहेत. बायोमास ऊर्जेच्या बाबतीत, कृषि अवशिष्टांपासून ते नगरपालिका कचऱ्यापर्यंत विविध स्रोतांपासून ऊर्जा निर्माण करण्याच्या पद्धती यांत्रिक अभियांत्रिकीच्या मदतीने केल्या जात आहेत. नवीन पिढीसाठी शाश्वत उर्जा उपाय शोधणे, ऊर्जा कार्यक्षमतेत सुधारणा करणे आणि स्वच्छ ऊर्जा तंत्रज्ञानाला किफायतशीर स्वरूप देणे ही त्यापैकी काही आव्हाने आहेत. या सर्व प्रयत्नांमुळे भारत स्वच्छ ऊर्जेच्या क्षेत्रात जागतिक नेतृत्त्व घेऊ शकेल आणि 'ग्रीन इंडिया'चे स्वप्न साकारू शकेल.

 मेकॅट्रॉनिक्स आणि कृत्रिम बुद्धिमत्तेच्या संयोगाने तयार झालेल्या स्वयंचलित प्रणाली आणि स्मार्ट फॅक्टरीजमुळे उद्योगक्षेत्रात क्रांती घडवून आणली आहे. टेस्ला सारख्या कंपन्या यांत्रिक अभियांत्रिकी आणि ए.आय.च्या सहकार्यातून भविष्यातील वाहनांची निर्मिती करत आहेत.

नॅनोटेक्नॉलॉजीच्या क्षेत्रातील प्रगतीमध्येही यांत्रिक अभियांत्रिकीचा महत्त्वाचा वाटा आहे. नॅनो-सामग्रीच्या विकासामुळे वैद्यकीय उपचारांपासून ते इलेक्ट्रॉनिक उपकरणांपर्यंत अनेक क्षेत्रांमध्ये मोठ्या प्रमाणात सुधारणा शक्य झाल्या आहेत.

 यांत्रिक अभियांत्रिकीच्या या सर्व शोधांमुळे हे स्पष्ट होते की, तंत्रज्ञानाच्या प्रगतीमध्ये या शाखेचे योगदान अतूट आहे. भविष्यातही नवनवीन संशोधनांद्वारे यांत्रिक अभियांत्रिकी मानवजातीच्या प्रगतीसाठी महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावत राहील.

लेखक: 

प्राध्यापक. डॉ. कल्पेश सुनील कांबळे

( मेकॅनिकल इंजिनीअरिंग विभाग )

प्राचार्य डॉ. डी.एस. बाडकर

सिंधुदुर्ग शिक्षण प्रसारक मंडळाचे अभियांत्रिकी महाविद्यालय, कणकवली